Ruộng đất ở xứ Nam Kỳ Lục Tỉnh được chia thành ba loại chính, quan điền quan thổ, công điền công thổ và tư điền tư thổ. Từ ban đầu, Thổ lại mục Phạm Lương Hựu đã giao cho Thủ Hoằng lo việc thu thuế và sổ sách của quan điền quan thổ, là hạng mục ‘xương xẩu’ trong các công việc của kho Đồn Điền. Như tên gọi, loại ruộng đất quan điền quan thổ là do triều đình quản lý, đại diện là các quan lại địa phương, các phần đất công như quan xá thổ thì chẳng nói làm gì, số lượng không nhiều, không phải thu thuế nên chỉ cần ghi chép sổ sách theo dõi hàng năm là xong; phần đất dùng để làm quan trại điền có thể thu thuế, thường là thuế cao hơn các loại đất khác, mới làm người ta mệt mỏi. Thuế thu vào thường là lương thực trồng trên đất đó, giả dụ như quan trại điền trồng lúa thì nộp thuế bằng lúa, trồng khoai bắp thì nộp thuế bằng khoai bắp. Thành ra điền bạ (sổ ghi số tiền và lúa phải đóng thuế) phải được ghi chép rất tỉ mỉ. Lại thêm những người được phép sử dụng quan trại điền đương nhiên không phải là thường dân áo vải; mặc dầu thuế cao hơn nhưng quan trại điền đều nằm ở vị trí rất tốt, phì nhiêu màu mỡ, thế nên ai mà chẳng muốn nhảy vô giành cày cấy ở quan điền quan thổ.
Địa vị của nhóm thơ lại như Thủ Hoằng ở kho Đồn Điền còn chưa được kê danh trong thành phần quan chức, thế nên khi họ tới các quan điền quan thổ thu thuế cho triều đình nhưng lại chẳng khác nào đi xin, xin được nhiều thì chẳng ai khen, xin không đủ thì thể nào cũng bị trách phạt. Đó là còn chưa kể tới việc phải khéo léo xử lý việc người thuê đất quan điền, chẳng hạn như tướng quân hay quan lại tam tứ phẩm nào đó, nói rằng năm nay thất thu, muốn giảm thuế; Thổ lại mục nên trả lời sau đây? Vậy nên khi Thủ Hoằng biết rằng mình được phân công đi thu thuế quan điền thì tay chơn run rẩy, còn trong lòng than thở không thôi, coi bộ số tiền mà y đã hối lộ cho người không thể thu hồi được rồi, ít ra là trong năm nay là không thể đa.
Theo bàn tính của Thủ Hoằng và nhóm chạy việc, họ sẽ tới các quan điền xung quanh thành Qui trước, rồi lần hồi sẽ đi xa hơn. Quan điền đầu tiên nằm hướng tây nam của thành Qui, do phủ tướng quân nhận làm. Vị tướng quân nầy vừa khải hoàn trở về, được đức Kim thượng khen thưởng rất nhiều, vừa thăng chức vừa được ban vàng bạc, còn có một thanh kiếm quý. Nhóm Thủ Hoằng không dám tới thẳng phủ tướng công bái kiến và đòi thuế mà đi tới chỗ đất ruộng đang làm để coi tình huống canh tác ra sao. Tiếp đãi họ là một quản sự của phủ tướng quân và một tiểu đội trưởng mặc quân phục tươm tất, tiếc là khi nhìn thấy nhóm Thủ Hoằng thì sắc mặt chẳng đặng vui. “Haiz, đa số đều sẽ như vậy,” Thủ Hoằng khẽ nói thầm trong bụng, giả bộ hồ hởi rồi bước lên chào hỏi.
– Chúc mừng tướng quân vừa lập quân công! Chúc mừng!
Quản sự biết lễ phép không đánh người mặt cười, chắp tay đáp lời.
– Cảm ơn lời chúc của nha lại, mà huynh là người mới sao? A, anh Đặng, mạnh giỏi chớ!
Anh Đặng đứng phía sau khoát tay coi như chào, không khách sáo nói.
– Vị nầy là nha lại mới tới năm nay, tên Thủ Huồng à Thủ Hoằng,…
Mọi người nghe anh Đặng lắp bắp nói tên mà không khỏi bật cười. Thủ Hoằng cũng cười theo, rồi lên tiếng giải thích.
– Bà già tôi kể là muốn đặt tôi tên là Thủ à là … chắc mọi người cũng biết rồi, nhưng mà bị phạm huý nên phải đổi, lúc đó người nọ ghi trại ra Hoằng. Tới lúc về nhà thì bà già tôi nói tên gì khó kêu quá, thành ra mọi người hay gọi là Huồng cho dễ. Mọi người không cần câu nệ, kêu gì cũng được.
Chỉ dựa vào câu chuyện nầy Thủ Hoằng đã khiến người khác có thiện cảm với mình, gần gũi dễ nói chuyện. Vậy nên sau khi họ đi một vòng coi qua tình hình thu hoạch năm nay liền định ra số lượng lúa phải thu thuế năm nay. Vị quản sự quan điền trại nhìn tờ giấy nọ, không tỏ thái độ gì mà chắp tay nói:
– Tôi phải về phủ trình báo, hay là nha lại cùng đi chung?
– Được, được chớ! Chúng tôi cũng muốn hưởng nhờ chút vui mừng của quý phủ.
Phủ tướng quân cách quan điền trại không xa, họ ngồi xe bò chừng hơn một canh giờ đã tới. Nhóm người Thủ Hoằng được dẫn vào bằng cổng phụ, ngồi chờ trong gian nhà nhỏ ở tiền viện, có trà nước hẳn hòi. Anh Đặng ngồi chưa bao lâu thì đứng dậy xin phép được dùng nhà vệ sinh, Thủ Hoằng cũng đứng dậy đi theo.
Nơi vệ sinh bố trí ở góc khuất của phủ, cũng không có gì kỳ lạ, thế nhưng Thủ Hoằng lại ngập ngừng không bước tới đó mà kéo anh Đặng đi vòng ra khỏi phủ, tới mé rừng cây nhỏ.
Anh Đặng nhíu mày hỏi:
– Nè, sao vậy? Phủ tướng quân cũng là phủ thôi, sao lại sợ sệt dữ vậy?
Thủ Hoằng không giải thích với anh Đặng mà im lặng ngầm thừa nhận là mình có ý sợ sệt. Y vẫn còn rùng mình liên tục vì cảm giác oán hận kinh hoàng nào đó chế ngự cảm xúc. “Phủ tướng quân … không sạch sẽ lắm …, mà chừng như là chuyện mới xảy ra, …” Thủ Hoằng nghĩ thầm, “Oán khí nọ rất mạnh mẽ, không phải chỉ có một mà tới hai. Coi ra hôm nay khó bề thu đặng tiền thuế, có nên … về không?” Nghĩ là vậy, nhưng khi nhơ` tới mấy cái ngăn tủ bí mật còn trống rỗng của mình, rồi liếc mắt nhìn tới phủ tướng quân rộng lớn trước mặt thì Thủ Hoằng đã có quyết định.
Lúc hai người trở lại thì quản sự đã tới cùng với vị quản gia tuổi trung niên, nét mặt nghiêm nghị từng trải, trên tay ông là cái hộp bằng gỗ quý, có hơi nặng. Hai bên chào hỏi nhau rồi quản gia đặt cái hộp trên bàn trà, chậm rãi lấy con dấu ra, đóng lên mặt giấy.
Thủ Hoằng đợi mực hơi khô liền thu lại, cất vào trong quyển điền bạ của mình, chắp tay nói:
– Tạ ơn tướng quân rộng rãi, tạ ơn quản sự đã cất công ra đây. Vài ngày nữa khi thu hoạch xong chúng tôi sẽ tới chở.
– Được, mà hay là để tôi cho người đong đếm rồi đưa tới nội thành luôn. À, lại mục lo là không đủ số sao?
– Ậy, nào có lo.
Thủ Hoằng vừa nói vừa đứng dậy kéo nhẹ tay áo quản sự hướng ống đi ra ngoài, ý tứ đưa mắt ngó về hướng đặt nhà vệ sinh ban nãy, giọng nói nhỏ dần, mơ mơ hồ hồ.
– Coi bộ tướng quân không ưa nha lại tới đây chăng? Lúc nãy tôi với anh Đặng đây có tới chỗ đó … mà không dám tiểu tiện làm bậy, sợ quá … có kiêng mới có lành đa!
Trong thoáng chốc, nét mặt quản gia trầm xuống, ánh mắt hốt hoảng, bàn tay Thủ Hoằng đang vịn tay áo mình nhẹ động đậy như có ai đó đang lay lay, ký ức thoáng hiện về tình cảnh đêm hôm trước khi … Quản gia bước thụt lùi lại, nhìn chăm chăm Thủ Hoằng, thì thầm:
– Lại mục muốn nói gì? Tôi không …
Quản gia ngừng lại khi nhìn khoé miệng Thủ Hoằng nhếch lên, chậm rãi nói từng lời:
– Vòng ngọc trai đó rất quý giá, quăng bỏ thì uổng quá!
Nói tới đây, Thủ Hoằng bước tới gần hơn, nhưng lại nói lớn tiếng cho mọi người cùng nghe.
– Haiz, nha lại như chúng tôi là chân chạy việc vặt mà, kiếm đủ cơm ăn là mừng rồi, nói gì tới vòng ngọc hay kiềng bạc đa!
Một người trong nhóm nha lại nghe vậy lên tiếng hỏi.
– Ủa, sao huynh lại nhắc tới bạc vàng vậy?
Thủ Hoằng vui vẻ trả lời:
– Hôm trước nghe nói tướng quân được ban thưởng rất nhiều ngọc ngà châu báo, tôi chỉ cảm thán biết chừng nào mà chúng ta được như vậy đây!
– Trời, huynh mơ tưởng quá,
– Phải, tướng quân công trạng lẫy lừng, mới đặng ban thưởng, …
Mọi người vui vẻ nói cười, ra khỏi cổng của phủ tướng quân mới ngừng, họ quay lại chắp tay chào lần nữa mới lên thùng xe bò đi tới quan điền trại khác.
Thủ Hoằng lên xe sau cùng, y quay người nhìn lại phủ tướng quân lần nữa. Sau bức tường, ở góc xa có hình dạng mờ mờ của một người, là đàn bà, trên người có đeo một bộ vòng cổ, vòng tay đều bằng ngọc. Cái bóng đó như muốn thoát ra nhưng lại không thể rời đi, hẳn là đang bị thứ gì đó buột chặt lại.
Ở trên xe, anh Đặng thở hắt ra, nói:
– Đúng là phủ tướng quân mới đặng ban thưởng nên rộng rãi quá, chẳng thèm đôi co trả gì hết! Phải chi nhà nào cũng vậy thì đỡ biết mấy!
– Xì, anh còn nhớ năm trước chúng ta tới phủ Kiến An không, còn bị bắt đứng giữa sân chờ quan phủ triệu kiến, …
Mọi người bắt đầu kể lại những uất ức phải chịu khi họ tới thu thuế quan điền trại trước đây. Thủ Hoằng mới tham gia nên chỉ ngồi nghe, trong đầu y đang nhẩm tính coi tướng quân sẽ chi ra bao nhiêu, khoé miệng nhếch lên vui vẻ. Đương nhiên, đây không phải là lần đầu tiên y dùng ‘năng lực’ của mình để kiếm tiền, bằng không với công việc nha lại chạy vặt mấy năm nay làm sao tích trữ đặng nhiều tiền bạc như vậy.
Sắp tới, thông qua việc đi thu thuế nầy y sẽ tiếp cận với nhiều quan lại quyền quý hơn nữa, hình như phủ huyện nào mà không có … những bí mật cần giấu nhẹm, đúng không? Coi ra y con đường tiền tài của y không bị chặt đứt đâu, ‘tiền tài như nước’ y thích câu chúc đầu năm nầy trên cửa miệng của mọi người!
